- Wat is de Maya-taal?
- Geschiedenis van de Maya-taal
- Kenmerken van de Maya-taal
- Maya taal woorden
- Gedichten in de Maya-taal
- Raadsels in de Maya-taal
We leggen uit wat de Maya-taal is, haar geschiedenis en kenmerken. Ook voorbeelden van Maya-woorden, gedichten en raadsels.
Wat is de Maya-taal?
De Yucateekse Maya wordt gewoonlijk de Maya-taal of Maya-taal genoemd, dat wil zeggen de moedertaal van het schiereiland Yucatan, in het zuiden van Mexico (de staten Yucatan, Quintana Roo en Campeche). Het behoort tot het overgebleven lichaam van de Maya-talen (gesproken in Belize, Guatemala en het zuidoosten van Mexico), de belangrijkste Meso-Amerikaanse taalfamilie.
In Mexico is de Maya-taal de tweede inheemse taal met het grootste aantal sprekers na Nahuatl. Tegenwoordig wordt het gesproken door meer dan 800.000 personen op het nationale grondgebied, samen met zo'n 5.000 in Belize en 700 in Guatemala.
Bovendien worden er volgens de regering van laatstgenoemd land 25 talen gesproken op zijn grondgebied, waarvan 22 als Maya-talen kwalificeren (met een gemeenschappelijke stam naar Yucatec Mayan).
In deze regio's wordt de Maya-taal veel gebruikt, zowel voor onderwijs school, het gezinsleven en lokale economische transacties. Het wordt sinds 2003 erkend als een van de nationale talen van de Mexicaanse staat.
Geschiedenis van de Maya-taal
Alle Maya-talen zijn afstammelingen van een Proto-Maya-taal die ongeveer 5000 jaar oud is. Het ontstond in het Meso-Amerikaanse gebied en diversifieerde zeer snel in een reeks Maya-talen, een taalfamilie die enorme overeenkomsten vertoont. Sommigen van hen werden geschreven, in pre-Columbiaans Amerika, met behulp van glyphs.
Het schrift was gebruikelijk tijdens de klassieke periode van de Maya-cultuur (ca. 250-900 na Christus), en veel van de codices op schorspapier zijn tot op de dag van vandaag bewaard gebleven. Samen met de rijken literatuur Koloniale Maya's van de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw vormen zeer belangrijke documenten voor het begrip van de Midden-Amerika voor de komst van de Spanjaarden.
Dankzij dit is de Maya-taalfamilie een van de meest gedocumenteerde en bekende van allemaal Amerika. Ze bestrijken 22 officiële talen in Guatemala en 8 in Mexico, waarvan Yucatec Mayan er slechts één van is.
Kenmerken van de Maya-taal
Over het algemeen is de Maya-taal een synthetische en spaarzame taal, gebaseerd op monosyllabische morfemen. Hoewel het klinkers bespaart, produceert het geen lange medeklinkerstrings of klinkergroeperingen. Ze bestaan niet Lidwoord, noch geslacht, noch modus infinitief.
Veel van zijn werkwoorden functioneren ook als zelfstandige naamwoorden, en hij gebruikt een apostrof om herhaalde letters te scheiden. De hele taal kan tegenwoordig met Latijnse karakters worden geschreven.
Fonetisch is Yucatec Maya rijk aan klinkt dove medeklinkers, evenals glottalized medeklinkers (uitgesproken aan het einde van de keel). Het heeft vijf klinkers, zoals Spaans, die lang kunnen zijn, en ook twee glottalized klinkers. Het heeft ook twee tonen, de ene hoog en de andere laag, en de uitspraak is meestal snel en complex.
Maya taal woorden
Hier is een kort voorbeeld van woorden in het Maya:
- Janal: Eten.
- Naj: Thuis.
- Aj: meneer.
- Xiix: Rust, residu.
- T'eel: Haan.
- Ma'ax: Aap.
- Roet ’: Bat.
- Mii's: Kat.
- Ha': Water.
- Peek: Tik.
- Báaxal: Speelgoed, grap.
- Nojoch: Geweldig.
- Maalix: Gewoon, gewoon.
- Tuunich: Steen.
- Puuch ’: Smash of squash.
- Pan ch'eel: Toekan.
- Ben: Spin.
- In'kel: Insect.
- Tsíimim: Paard.
Gedichten in de Maya-taal
En hier zijn er een paar gedichten in het Maya met zijn Spaanse vertaling:
naar Yaamaj
Mix máak ku yuk'ul tin luuch,
mix máak ku jupik en k’ab ichil in prei
mix máak ku janal tin laak.
A yámae júntuul tzayam kóil peek ’ch’apachtán tumen máako’ob.
Najil naj ku paatal yéetel u xtakche'il jool naj.
Uw laakal máak yojel dzok u chíiken a yáamaj.
Je liefde
Niemand drinkt uit mijn kantine
niemand steekt zijn hand in mijn broodmand,
niemand eet van mijn bord.
Je liefde is een razende hond die door iedereen wordt weggeduwd.
In elk huis zijn de deuren voor je gesloten.
En mensen weten dat je liefde me heeft gebeten.
Bin in tzuutz a chi
Bin in tz'uutz'a chi
Tut yam x cohl
X ciichpam zac
En een en een a u ahal
Ik zal je mond kussen
Ik zal je mond kussen
tussen de maïsveldplanten,
sprankelende schoonheid,
je moet je haasten.
Raadsels in de Maya-taal
Tot slot een paar raadsels in het Maya met hun respectievelijke Spaanse vertaling:
Vraag: Ch ’ujuk in k’aaba’. Kin ch'ujulkinsik u kuxtal le maako'obo
Antwoord: Kaab.
Vertaling: Zoet is mijn naam. En ik verzoet het leven van de mens (Honey).
Vraag: Tilla ni, tillan, saya ni Sayán, purini, purín.
Antwoord: oochel.
Vertaling: Ik zit, zit, sta, sta. (De schaduw).
Vraag: Wa na’at na’ateche ’na’at le na’ata’: Na’aj ku na’akal, wi’ij ku lúubul.
Antwoord: Bóolador wa ka’anal waak’.
Vertaling: Raden door te raden Volle buik vliegen. Hongerig komt hij fluitend naar beneden. (De raket of het vuurwerk).